کد مطلب:19108 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

مراد از دنيا در ديدگاه قرآن چيست؟

منظور از دنيا، آسمان و زمين ، دريا و صحرا و نظاير آن نيست؛ زيرا اينها آيات الهي اند. قرآن كريم هم، از اين موجود هاي تكويني با تكريم ياد مي كند و انسان ها را به تدبر در آنها فرا مي خواند، تا با تفكر در آن به آفريدگار جهان پي ببرند. خداي سبحان همه موجودات را آفريد و نيكو هم آفريد. «اَلذي أَحسن كُل شَيءِ خلقه» سجده/7 پس منظور از دنيا، موجودهاي حقيقي نيست بلكه منظور از آن همان جنبه اعتباري و قراردادي آن است و بر اساس تحليل ياد شده زندگي انسان ها يكسان نيست؛ بلكه داراي مراحلي است. اميرالمؤمنين(س) فرمود: «يا دنيا يا دنيا, إليك عني ... غري غيري ... قد طلقتك ثلاثا» (نهج البلاغه, حكمت 77.)

[اي دنيا مرا فريب نده و كالاي نيرنگ خود را به ديگري عرضه كن, من تو را براي چندمين بار رها كردم.]

لازم است در سخن حضرت علي(ع) تأمل شود كه آن حضرت چه چيز را طلاق داده؟ آيا آسمان و زمين را طلاق داد؟ خوردن و نوشيدن را رها كرد؟ درس گفتن و بحث كردن را از خود جدا نمود؟ جنگ كردن و كشتن طاغيان و مبارزه كردن با ياغيان و باغيان را ترك كرد؟ هرگز! هيچ كدام از اين امور و مانند آن را رها نكرد, بلكه آنچه را كه طلاق داد, همان قرار دادهاي اعتباري است كه جز در محدوده خيال و وهم وجود ندارد.

مراد از دنيا, همان عنوان هاي اعتباري, مانند مالكيت مال يا جاه و احترام اجتماعي و اقبال مردم و نظاير آن است وگرنه وجود خارجي هرگز امر اعتباري نبوده مايه غرور نخواهد بود. بنابراين, به امور اعتباري بايد در حد وسيله نگاه كرد نه هدف, توسل به اين وسايل هم افتخارآور نيست.

امور اعتباري فقط وسيله اي براي تأمين مقصودهاي نهايي است و هرگز نبايد وسيله, مانع نيل به هدف باشد. و آنچه را كه حضرت علي (عليه السلام) و ساير امامان معصوم(ع) رها كردند و سالكان زهد آموز آنان نيز ترك گفته اند چهره اعتباري جهان طبيعت است نه جنبه تكويني آن.

اين كه مراد از دنيا امور اعتباري باشد, نه حقايق تكويني, انجام وظايف طبيعي بدن از قبيل غذا خوردن و حيات بدن را تأمين كردن, نه تنها دنياي مذموم نيست, بلكه از قوانين نظام احسن به شمار مي رود. ولي خوردن حرام يا پرخوري و از ميزان لازم گذشتن هوس خام را اشباع كردن و مانند آن, دنيايي است كه بايد آن را رها كرد. لذا خداي سبحان فرمود: «و ما جعلناهم جسدا لايأكلون الطعام» انبياء/8.

[ما انبيا را طوري نيافريديم كه غذا نخورند.]

اكنون كه منظور از دنيا و جهت مذموم آن روشن شد, مي توان گفت كه حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) هرگز در دنيا نبود, بلكه همواره در آخرت به سر مي برد و كافر هرگز در آخرت نيست, بلكه همواره در دنيا فرو مي رود. چنان كه بعضي از انسانها گاهي از توفيق عمل صالح برخوردارند و گاهي گرفتار عمل طالح هستند, گاهي در دنيا فرو مي روند و گاهي در آخرت مي خرامند.

حضرت اميرالمؤمنين(ع) با توجه به اين مطلب كه انسانها مختلف هستند, بعضي اهل آخرت, بعضي اهل دنيا و بعضي اهل هر دو هستند و مخلوط عمل مي كنند, فرمود: «ولكل منهما بنون فكونوا من أبناء الاخره ولا تكونوا من أبناء الدنيا» (نهج البلاغه, خطبه 42.)

[دنيا فرزنداني دارد و آخرت هم, فرزنداني, شما بكوشيد از فرزندان آخرت باشيد نه از فرزندان دنيا]؛ يعني سعي داشته باشيد آنچه خير حقيقي و زوال ناپذير است فراهم كنيد و چيزي را كه قراردادي و وهمي و ناپايدار است, رها سازيد.

كسي كه گرفتار قراردادهاي وهمي شد, قرآن كريم از او به عنوان مختال تعبير مي كند. مختال, يعني كسي كه در محور سبكسار خيال زندگي مي كند, نه در حوزه وزين عقل: «إن لله لايحب كل مختال فخور» لقمان/18.

[خداوند انسان خيال زده گرفتار فخر و غرور را دوست ندارد.] كسي كه با فريب و نيرنگ زندگي مي كند, نسبت به خود مختال و نسبت به ديگران فخور است و چون هر امر باطل و كذبي مقابل دارد كه حق و صدق است و روز قيامت هم روز ظهور حق و صدق است, در آن موطن بطلان هر گونه امور قرار دادي روشن مي شود و اختيال و تفاخر مختالان فخر فروش رخت بر مي بندد. اما راهي كه صاحبدلان پيموده اند چون حق و صدق است در قيامت شكوفا مي گردد و پايداري آن همچنان مبرهن مي شود.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 12 (فطرت در قرآن)